درخت ابریشم، شب خسب

نام علمی ابریشم ایرانی (شب خسب): Albizia julibrissin
در اکثر زبان‌ها اسم این گیاه به ظاهر ابریشمی، به گل‌هایش مربوط می‌شود؛ مثلاً در زبان انگلیسی به آن می‌گویند:
"silky tree"
اما از آن‌جا که ایرانی‌های ریزبین از اول، مصداق عینی «تو مو می‌بینی و من پیچش مو» بودند، دریافتند که نزدیک غروب، با تاریک شدن هوا، برگ‌های شانه‌ای گیاه به طرف رگبرگ خم می‌شوند، روی هم می‌افتند و شکل بسته و خوابیده‌ای به خود می‌گیرند. به همین دلیل اسمش را گذاشتند. «شب خُسب». خسبیدن که می‌دانید یعنی چه؟ در زبان ژاپنی هم معنی اسم این درخت همین است.
 
دانشمندان سال‌های سال دنبال جواب این سؤال بودند که چرا گل ابریشم با تاریک شدن هوا و همچنین در هوای بارانی و خیلی مرطوب، برگ‌هایش را جمع می‌کند و به اصطلاح، می‌خوابد؟
بالاخره آنها فهمیدند خداوند یک جور «ساعت بیولوژیک» برای این گیاه آفریده است که به طور اتوماتیک می‌تواند زمان را اندازه‌گیری کند و تشخیص بدهد که چند ساعت از شبانه‌روز برگ‌های گیاه باید باز یا بسته باشد. البته این که می‌گویم ساعت، به هیچ‌وجه منظورم یک جسم خارجی عقربه‌دار نیست! بلکه بیشتر یک نرم‌افزار یا برنامه زمان‌سنج زیستی است. انسان‌ها، جانوران و بعضی از گیاهان دیگر هم به طور خدادادی در طول چرخه شبانه‌روز، هر یک به نوعی از ساعت‌های زیستی خود استفاده می‌کنند؛ مثلاً انسان به طور طبیعی با تاریک شدن هوا نیاز به خوابیدن را در خود احساس می‌کند.
 
در مورد شب‌خسب هم تقریباً همین طور است، ولی نه دقیقاً! چون در آزمایش‌های مختلف، درخت را چندین روز در تاریکی مطلق و روشنایی مطلق نگه داشتند و باز هم شاهد باز و بسته شدن برگ‌های آن بودند. گرچه در این شرایط نظم باز و بسته شدن برگ‌ها به هم خورد و این اتفاق در فواصل طولانی‌تری افتاد. به همین خاطر بود که دانشمندان فهمیدند عواملی مثل نور، املاح معدنی مثل کلر و پتاسیم، و میزان رطوبت هوا حکم باتری‌های این ساعت زیستی را دارند که در تنظیم و دقت هر چه بیشتر آن نقش مهمی بازی می‌کنند.
به طور کلی با قطع تابش نور، روزنه‌های گیاه بسته می‌شوند و املاح معدنی و به دنبال آن، آب به سمت برگچه‌های زیرین حرکت می‌کنند، برگچه زیرین متورم و آب‌دار وبرگچه بالایی خمیده و خالی از آب می‌شود؛ همان حالت ریلکس و افتاده موقع خوابیدن!
ابریشم ایرانی درختی خزان کننده با سرعت رشد نسبتاً بالا می باشد و حداکثر ارتفاع آن حدود ۱۵ متر است، دارای تاجی گسترده می باشد و سایه نسبتاً خوبی ایجاد می کند.
به علت اینکه برگهای کوچک آن در شب، دو به دو بسته می شوند به آن شب خسب هم می گویند. گلهای پر مانند و زیبای این درخت به رنگ سفید، صورتی و یا قرمز هستند که از اوائل تابستان ظاهرشده و تا آخرتابستان دوام دارند.
این درخت به آفتاب کامل نیاز دارد و از کاشت آن در محیط سایه باید اجتناب کرد. همچنین آبیاری آن باید به طور منظم صورت بگیرد.
تکثیر این درخت از طریق کاشت بذر و قلمه ریشه در اول بهار می باشد.
 
شب خسب ( ابریشم قرمز)
در زبان انگلیسی گاه این درخت را با اسامی فارسی درخت ابریشم ایرانی یا شب خسب می‌شناسند.
 این درخت را به خاطر اینکه شب‌ها برگ‌هایش روی هم جمع می‌شوند و به نظر می‌رسد که به خواب رفته‌اند، شب خسب نامیده‌اند. نام های ژاپنی این درخت nemunoki, nemurinoki و  nenenoki نیز به همین معنی است.
این درخت بلندقامت ظریف‌اندام بومی جنوب و شرق آسیاست که از ایران تا چین و کره گسترش یافته است. ابریشم‌دار، نخستین بار در قرن هجدهم توسط یک نجیب‌زاده ایتالیایی به نام فیلیپو رل آلبیزی وارد اروپا شد. به همین خاطر جنس آن را آلبیزیا نامیده‌اند و اسم گونه آن نیز درواقع از واژه فارسی «گل ابریشم» گرفته شده است.
ابریشم‌دار را به خاطر برگ‌های شانه‌ای زیبا و گل‌های خوشرنگ شیشه‌شور مانندش به عنوان یک درخت زینتی و سایه‌گستر به وفور در باغ‌ها می‌کارند. شب خسب در طبیعت در دشت‌های خشک، دره‌های شنی و ارتفاعات می‌روید
شب خسب به جز کاربرد زینتی دارای فواید درمانی و خوراکی نیز هست. مثلا از پوست تنه آن برای درمان زخم و کوفتگی و از دانه‌هایش که درون یک نیام، مانند غلاف باقلا قرار گرفته‌اند، به عنوان غذای دام استفاده می‌شود. شهد شیرین و مغذی گل‌هایش نیز غذای مناسبی برای زنبورهای عسل است.
جنبه های زیبایی درخت ابریشم قرمز (شب خسب): سایبان، پوشش سریع، تک درخت، گلدان
این درخت تاجی گسترده و تنه چند شاخه دارد. نام “درخت ابریشم” به دلیل برگ های مرکب و ظریف و ابریشم مانند به آن اطلاق می شود. گل ها در گل آذین کروی صورتی یا قرمز و پرزدار است که به تدریج در تابستان شکوفا شده و برای مدت طولانی گل دهی ادامه پیدا می کند. شرایط نامساعد را تحمل می کند. در فضای محصور گلدان نیز رشد خوبی دارد .

خصوصیات گیاهی ابریشم ایرانی (شب خسب)
ارتفاع: ۶ تا ۱۰ متر                          
قطر تاج پوششی: ۴ تا ۲۴ متر
درختی با تاج متراکم و گسترده و ساقه کوتاه است. شاخه های سنگین آن با فاصله کم از زمین و به شکل مطبق با فواصل زیاد از یکدیگر بر تنه درخت می رویند. پوست تنه صاف و خاکستری تیره است. توصیه می شود نهال جوان را به حالت تک ساقه هرس و پرورش دهند.

بذر این گیاه به صورت تصویر زیر میباشد. 
  
برگ:   متناوب و مرکب به طول ۷٫۵ تا ۲۰ سانتیمتر و به پهنای ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتر بوده دارای ۴-۱۵ جفت شاخه ثانویه بوده که هر یک از ۱۰ تا ۳۰ جفت برگچه بسیار کوچک به طول ۰٫۶ تا ۰٫۹ سانتیمتر به رنگ سبز تیره تشکیل شده است.
گل: توده ای از پرچم های صورتی پرزدار به صورت توپی به قطر ۲ تا ۳ سانتیمتر در خوشه انتهایی می باشند که در اواخر بهار تا مرداد ماه و به صورت مقطعی تا پائیز نمایان می شود.
 
میوه : نیام های بزرگ تسمه مانند به طول ۱۲ تا ۱۵ سانتیمتر در فصل پائیز خود نمایی می کند.
سیستم ریشه: عمیق   
سرعت رشد: سریع
نیازهای طبیعی درخت ابریشم ایرانی (شب خسب)

آب وهوا: گرما را تحمل می کند و حتی در سرمای صفر درجه ادامه حیات می دهد. (نهال جوان باید از سرما مصون بماند.)
خاک: در خاک های شنی با زهکش خوب بهتر رشد می کند. خاک های سنگلاخی، فقیر و قلیائی و یا مرطوب را تحمل می کند. ولی در خاک های خشک بهتر می روید و گل ها پررنگ تر می شوند. تابش مستقیم خورشید، باد و شرایط ساحلی را می پذیرد.
نگه داری ابریشم ایرانی (شب خسب)
هرس: در اواخر زمستان یا اوایل پائیز شاخه های پائینی حذف شود تا درخت شکل چتری پیدا کند.
تغذیه: تغذیه خاصی ندارد.
آبیاری: برای رشد خوب به زهکش خوب نیاز دارد.
آفات و بیماری های ابریشم ایرانی (شب خسب) به اکثر آفات و بیماری ها مقاوم است. به ندرت در نواحی گرم و مرطوب دچار پژمردگی غیر قابل درمان می شود.

گردآوری و تنظیم : محدثه حسنی

گروه 39 موسسه طبیعت

زمستان 1398