کدهای اخلاقی در مورد گیاهان

بدون شک گیاهان به عنوان رکن اصلی و مولد طبیعت، ارزش واقعی خود را در محیط زیست و طبیعت ایران نیافته اند. اهمیت گیاهان در دنیای کنونی بسیار فراتر از حد تصور ماست، گیاهان سهم بزرگی در چرخه های طبیعی و تولید اکسیژن و جذب گازهای آلاینده دارند. گیاهان بسیار متفاوت از انسان ها و حیوانات هستند، آنها طی یک فرم بسیار موفقیت آمیز، نیاز به حرکت را از بین برده اند. 
طبق دستورالعمل سازمان جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، شناسایی عوامل تهدید کننده طبیعی و مصنوعی برای هر گونه و راه های مقابله با آن از اولویت های پژوهشی تمام کشورها محسوب می شود و آموزش، تجهیز و تشویق جوامع محلی جهت مشارکت در امر شناخت و حفاظت از گونه های کمیاب از وظایف کشورهای عضو تعریف شده است. به طور خلاصه، جنگل تراشی، تبدیل مراتع و تالاب ها به زمین های کشاورزی، آشنا نبودن افراد بومی و مسافر به ارزش حفاظتی گونه های گیاهی، منحرف کردن آب رودخانه ها، آبشارها و نهرها جهت مصارف شرب و کشاورزی، چرای بی رویه دام ها، فعالیت های راه سازی و عمرانی، نفوذ گیاهان غیربومی و استفاده از زیستگاه های جنگلی و مرتعی جهت تخلیه زباله و ضایعات ساختمانی از مهمترین عوامل تخریب پوشش گیاهی هستند.
ایران به دلیل حضور در دو قلمرو رویشی جهانی، از تنوع چشمگیر گیاهی برخوردار است و تعدادی از گیاهان آن به عنوان بازمانده عصر یخبندان و فسیل زنده محسوب می شوند. گیاهان معروفی همچون انجیلی، بلند مازو، لیلکی، سرخدار، درخت آزاد، سوسن چلچراغ، بلوط ایرانی، داز یا نخل ایرانی، عروس سنگ، انارشیطان، لاله واژگون و رز ایرانی از گیاهان شاخصی هستند که در منابع مختلف از آنها به تکرار یاد شده است و هر کدام از آنها به واسطه خصوصیات منحصربفرد خود می توانند در مقوله گیاه نگری مورد هدف گردشگری باشند. علاوه بر این، درختانی مانند سرو، چنار، کنار، انار، بلوط، سنجد و داغداغان جزو گیاهان محبوب و مورد تقدس ایرانی محسوب می شوند. این درختان بخصوص گونه های کهنسال در باورهای عامه دارای ویژگی های خاصی هستند که آسیب رساندن به آنها می تواند عواقب بدی داشته باشد. برخی به عنوان نظرکرده، حاجات و آرزوها را برآورده می کنند و برخی در دفع بیماریها و دور کردن چشم بد موثر هستند. بسیاری از درختان مقدس بخوبی محافظت می شوند و نیازمندان بر آنها دخیل می بندد و برایشان قربانی می کنند. همچنین گیاهانی مانند هوم، پرسیاوشان، مورد، گز، اسپند، ریواس و گل محمدی در فرهنگ باستانی ایران مورد ستایش بوده و اساطیر و افسانه های زیادی در مورد آنها گفته شده است. این گیاهان در مراسم مذهبی و آیین های سنتی مصارف مختلف دارند. گیاه نگری همراه با اتنوبتانی یکی از بهترین روش های معرفی فرهنگ و تاریخ غنی ایران است. همچنین گیاهان از قدیم الایام به واسطه ارزشی که در زندگی و آداب و رسوم ایرانیان داشته اند، بهانه خوبی برای جشن ها و مراسم های آینی و سنتی محسوب می شوند. مراسم های کاشت و یا برداشت محصول، مراسم و جشن های گلدهی و احترام به گونه های خاص گیاهی از این دسته هستند. این مراسم و جشنواره ها فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری روستایی و بحث اگروتوریسم محسوب می شوند.
گردشگری گیاهی نوعی گردشگری است که برای بررسی و سیاحت گونه های مختلف گیاهی و ویژگی های جغرافیایی آنها انجام می شود. صنعت گردشگری از شاخصه های مهم توسعه کشورها محسوب می شود و شاخه اکوتوریسم از جذاب ترین آنهاست. جذابیت های طبیعی هر کشور با توجه به اقلیم و عرض جغرافیایی آن متفاوت است و تنوع زیستی با شاخصه های متنوعی تعریف می شود. گیاه نگری یا Plant Watching از ساده ترین و در عین حال جالب ترین انواع گردشگری طبیعی است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله ایران از آن غافل هستند. از 8000 گونه گیاه بومی موجود در ایران، بالغ بر 2000 گونه یعنی حدود یک چهارم آنها انحصاری محدوده جغرافیایی ایران محسوب می شوند و در هیچ کجای دیگر دنیا به طور طبیعی یافت نمی شوند و از این رو نمونه های رلیک و یونیک در جهان کنونی هستند. این گیاهان جذاب، در کنار ارتباط هزاران ساله ای که با فرهنگ و سنت های بومی ایران پیدا کرده اند قادرند که هر طبیعت گردی را شیفته خود کنند. علم اتنوبتانی در کنار دانش گیاه نگری می تواند توریست های علاقمند و مشتاق را با کاربردهای متنوع و منحصربفرد گیاهان در تمدن غنی و کهن ایران آشنا کند. گردشگری گیاهی در کنار آگاهی بخشی به جوامع بومی و محلی، راهکاری است مفید برای توجه بیشتر به داشته های طبیعی و حفاظت پایدار از آنها.

کدهای اخلاقی در مورد گیاهان
    به تمامی اصول و کدهای جهانی اخلاقی در گردشگری حین سفر احترام بگذارید
    قبل از سفر در مورد پوشش گیاهی منطقه و گیاهان شاخص و رایج آن تحقیق کنید
    قبل از سفر در مورد گیاهان و قارچ های سمی منطقه تحقیق کنید
    حین سفر در مورد اسطوره ها و نمادهای گیاهی منطقه  و استفاده های بومی-محلی از گیاهان (دانش اتنوبوتانی) تحقیق کنید
    جهت آسیب نرساندن به گیاهان، در مسیرهای پاکوب و مشخص شده در طبیعت حرکت کنید
    عدم برداشت گیاهان بجز در موارد تحقیقاتی و آموزشی آن هم به مقدار کم
    در صورت برداشت از گیاهان دارویی جهت مصرف در طبیعت اصول برداشت را رعایت کنید
    عدم جداسازی اندامهای زایشی جهت بقای نسل
    عدم برداشت از ریشه و ریزوم و غده و پیاز گیاهان
    عدم جداسازی شاخه های درختان و گیاهان جهت تهیه آتش
    در صورت لزوم چوب مورد نیاز خود جهت آتش را از شهرهای مبدا و نجاری ها تهیه کنید
    بعد از برپایی هر گونه آتش در طبیعت، حتما و حتما از خاموش شدن آن مطمین شوید.
    از گونه های گیاهی در معرض تهدید به شدت مراقبت کنید. لیستی از آنها قبل از سفر تهیه کنید
    به گیاهان و پوشش گیاهی هنگام اطراق و برپایی چادر، توجه کنید
    به هیچ وجه از اندام های گیاهان و میوه هایی که نمی شناسید جهت مصرف خوراکی استفاده نکنید
    برخی گیاهان سمی می توانند در صورت مصرف عواقب بسیار ناخوشایندی داشته باشند
    از گیاهانی که دارای شیرابه های سفید یا زردرنگ هستند دوری کنید.
    همه قارچها را در طبیعت سمی فرض کنید مگر اینکه خلاف آن توسط یک متخصص یا راهنمای کاربلد محلی ثابت شود
    به هیچ وجه بذر یا نهال گونه هایی که قبلا در طبیعت یک منطقه وجود نداشته اند را در آن منطقه نکارید
    برای کمک به احیای پوشش گیاهی بذر گیاهان موجود در همان منطقه را پراکنش دهید
    در مناطق جنگلی حتی الامکان در زیر درختان به ویژه درختان میوه جنگلی اطراق نکنید
    به هیچ وجه از گیاهان کویری مانند گز، تاغ و اسکنبیل که به نظر خشک می آیند جهت تهیه آتش استفاده نکنید
    برخی گیاهان به ویژه در مناطق کویری، با مکانیسم خاص خود در هنگام کم آبی، ساقه های خود را ظاهرا خشک نگه می دارند ولی در اصل زنده اند و با اولین بارندگی سبز می شوند 
    هنگام رانندگی و آفرود به ریشه های گیاهان که برخی موارد در سطح زمین پراکنده هستند، توجه کنید
    از کاشت و تکثیر گونه های غیربومی مضر مانند انواع کاج ها و سروهای وارداتی در مناطق طبیعی خودداری کنید
    به هیچ عنوان زیستگاه های گیاهی را تخریب نکنید به ویژه گیاهان موجود در مناطق شیبدار و دامنه های کوهستانی سیلاب خیز
    مسیر راه آبه های طبیعی و چشمه ها را به هیچ عنوان تغییر ندهید
    هسته و بذر میوه ها و خوراکی هایی که مصرف می کنید را در طبیعت رها نکنید.
    عکاسی از گیاهان به ویژه عکاسی ماکرو از جزییات هر گیاه، از لذت های سفر محسوب می شود
    و در یک کلام. وقتی به جشن گیاهان و گلهای طبیعی دعوت می شوید، میهمان شایسته ای باشید

دکتر مجید اسکندری –1401