تالاب كاني برازان، بهشت پرندگان آذربایجان غربی

هر وقت سخن از تالاب و پرنده می شود ناخودآگاه ذهن هر انسانی (به خصوص آن دسته که عاشق پرنده و پرنده نگری هستند) به سمت میانکاله و انزلي پرواز می کند ولی این بار سفری داریم به یکی از تالاب های زیبایی که کمتر اسم آن به گوشمان آشناست، سفر به تالاب کانی برازان.
در مورد تالاب های ایران زیاد شنیده ایم. جالب است كه بدانید مهمترين كنوانسيون بين المللي حفاظت از تالاب های جهان در سال 1349 شمسی برابر با 1971 ميلادي در شهر رامسر تشكيل شد و در حال حاضر بيش از 160 عضو دارد. اين تفاهم نامه با عنوان كنوانسيون رامسر در مجامع بين المللي به ثبت رسيد و همین امر کافی است تا هر ایرانی وظيفه خود را در قبال حفاظت از تالاب هاي كشورمان بيشتر كند. بيش از 83 تالاب مهم در سراسر ایران شناسايي و مورد حفاظت قرار گرفته اند که از این بین بيش از 25 تالاب نيز در فهرست سازمان جهاني يونسكو به ثبت رسيده است.
تالاب کانی برازان در 40 کیلومتری شمال شهرستان مهاباد، غرب شهرستان میاندوآب و مابین روستاهای بفروان، قرده داغ و خورخوره در استان آذربايجان غربي واقع گردیده است و از جمله تالاب هاي مهم ايران است كه به آن توجه کمتری شده است، در صورتی که لازم است بدانید این تالاب جزو یکی از بهترین سایت های رسمی پرنده نگری در ایران به شمار می رود و به بهشت پرندگان آذربایجان غربی معروف است.
مناسب ترین زمان براي سفر به اين منطقه اوايل دي ماه تا اواسط بهمن ماه است كه سيل پرواز پرندگان مهاجر از اقصي نقاط مناطق شمالي به اين منطقه آغاز مي شود ولي در فصول ديگر نيز این تالاب سرسبزي و طراوت مخصوص به خود را دارد كه در كمتر جايی از كشور می توان نظيرش را دید.
اگر از مركز يا شرق ايران قصد سفر به تالاب زیبای کانی برازان را داريد، پیشنهاد می کنم از قطار استفاده نمائید. قطار سراسري تهران- تبريز، شب حرکت می کند و صبح حدود ساعت 6 یا 7 شما را در ايستگاه مراغه پياده مي كند و از آنجا نيز مي توانيد با اتومبيل هاي كرايه به شمال مهاباد برويد. فاصله مراغه تا مهاباد حدوداً 100 كيلومتر است. دراين مسير از شهرهاي بناب، ملكان و مياندوآب نيز خواهيد گذشت كه ديدني هاي خاص خود را دارند. اما اگر قصد دارید مستقيم به سمت تالاب كاني برازان سفر نمائید لزومی ندارد تا به شهر مهاباد بروید. مي توانيد مستقيماً از مياندوآب به سمت محمديار رفته و 15 كيلومتر قبل از محمديار به سمت روستاهاي قره داغ و خورخوره تغيير مسير دهيد. اين روستاهاي كردنشين در مصب رودخانه هاي زرينه رود و سيمينه رود كه به درياچه اروميه مي ريزند واقع شده و در بین زمين هاي وسيع كشاورزي محصور شده اند. 
گروه گردشگري ما، شب هنگام بعد از یک روز سفر پرماجرا و دیدار از مناطق مختلف مهاباد (غار سهولان، تالاب یوسف کندی و شهر مهاباد و ...) به روستای قره داغ رسید و در خانه یکی از اهالی روستای قره داغ که از قبل هماهنگ شده بود شب رو سپری کرد. بهترین گزینه برای اطراق شبانه، روستاهای اطراف تالاب هستند که در این صورت می توانید از امکانات خواب و همینطور غذاهای خوشمزه محلی برخوردار شوید و از آداب و سنن آنان نيز مطلع شوید.
گروه گردشگري ما دو شب را در منزل خانواده مهربان آقای عثمان که از اهالی روستای کردنشین قره داغ می باشند سپری کرد، خانواده ای سرشار از مهر، محبت و میهمان نواز که هرچه بگویم کم گفته ام. آقای عثمان به خوبی این موضوع را دریافته بود كه همراهي و همكاري با گردشگران و اكوتوريست ها هم به نگهداری و حراست از تالاب كمك مي كند و هم به رشد اقتصادی خود و خانواده و روستایش و خود نیز تمام تلاشش بر این امر بود كه به بهترين شكل پذيراي ميهمانان خود باشد..
وقتی پای صحبت های اهالی منطقه می نشستیم این موضوع برایمان جالب بود که اين مناطق از جمله اولين روستاهايي هستند كه بحث مشاركت جوامع محلي در نگهداري از طبيعت در آن ها به خوبي مشهود است. اشتیاق اهالی روستاهای اطراف تالاب برای میزبانی از گردشگران و پرنده دوستان باعث درآمدزایی و در کنار آن ارتقای فرهنگ حفاظت از پرندگان در منطقه شده است. به نظر می رسید اهالی روستا به طور شبانه روز از تالاب و پرنده های آن محافظت می کنند و به سختي با متخلفان و شكارچيان غيرمجاز نيز برخورد كرده و يك نيروي مردمي مفيد براي حفاظت از سرمايه هاي طبيعي خود را تشكيل داده اند. روستاهای کردنشین قره داغ و خورخوره با مردمی خونگرم و صمیمی پذیرای دوستداران محیط زیست هستند. 
با چند نفر از اهالي كه صحبت كرديم به این موضوع اقرار كردند كه تا چند صباحي پيش خودشان از شكارچيان پرندگان تالاب بوده اند ولي حال از محافظین سرسخت پرندگان می باشند و درآمد خود را از راه فروش مايحتاج اكوتوريست ها تامين مي كنند كه البته چندين برابر شده است. البته فکر می کنم كه يك اكوتوريست يا گردشگر واقعي كسي است كه مايحتاج روزانه خود را از محل گردش خود تهيه كند و يا از صنايع دستي و توليدات محلي خريد نمايد تا باعث رونق گردشگري و تامين اقتصادي جوامع بومي شود و این خود کمکی است برای سبک شدن بار سفر.!
تالاب در نزديكي روستا واقع شده (با وسیله نقلیه حدود 20 دقیقه) و به همراه راهنمايان محلي بهتر مي توانيد از ديدن پرندگان آن لذت ببريد. هدف گروه ما از اين سفر بيشتر پرنده نگري بود و با ابزار و دوربين هاي مخصوص عازم كرانه هاي تالاب شديم. زمانی که از ماشین پیاده شدیم، بعد از 5 دقیقه پیاده روی منظره زیبای تالاب خود را به نمایش گذاشت. تصور کنید بعد از یک پیچ پر از برف، ناگهان منطقه وسیعی پر از آب و پرنده هایی در داخل تالاب و یا در حال پرواز بر آسمان در مقابل چشمانتان ظاهر شود چه حسی پیدا می کنید.
ديدار از اين تالاب احساس زيبا، جذاب و جديدي داشت. هر چه به تالاب نزدیک تر می شدیم سكوت دشت بيشتر شده و فقط صدای پرنده بود و صدای آب، دورتادور تالاب را توده های نیزار احاطه کرده بودند كه با وزش نسيم به آرامي مي رقصيدند. تا دوردست هاي دسته هاي پرتعداد پرنده را مي ديديم كه بي توجه به اطرافشان در حال شنا يا پرواز بودند. برای نزدیک تر شدن به پرنده ها پای در آب های تالاب گذاشتیم و با دوربين هاي شكاري محو زيباييهاي منطقه شديم.
به دلیل موقعیت توپوگرافی و وجود توده های نیزار، تالاب پذیرای بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر از جمله گونه در خطر انقراض اردك سر‌سفید و گونه ‌های حمایت ‌شده اردك مرمری، اردک سرحنایی، پلیكان، قو، فلامینگو، حواصیل سنقر (عقاب) تالابی و همچنین سایر پرندگان همچون انواع غاز، انواع مرغابی، آنقوت و ... می‌باشد. در این سفر حدود  48 گونه پرنده توسط گروه مشاهده شد که از مهم ترین آن ها می توان به اردک مرمری و اردک تاجدار اشاره کرد که از گونه های در معرض خطر محسوب می شوند. غیر ازپرندگان موجود در تالاب چندين گونه جانور نيز از جمله لاك پشت، وزغ و قورباغه مردابی و همچنین ماهی كپور در این تالاب زیست می‌نمایند. از گیاهان این منطقه نيز می توان به گونه هایی از گون، خارشتر، گز، جگن و ني نام برد. در منطقه کانی برازان تاکنون بيش از 45گونه گیاهی از 35جنس و 17 خانواده شناسایی شده است که این گیاهان 21 جامعه گیاهی را تشکیل می دهند. بیشتر گونه های شناسایی شده از خانواده اسفناجيان و گندمیان می باشند. 
مساحت كل تالاب كاني برازان حدود 900 هكتار است و ميانگين عمق آن نيز 60 سانتيمتر است. ارتفاع تالاب از سطح دريای آزاد حدود  1625 متر و آب تالاب از چشمه آب شیرین روستای قره داغ و شاخه انحرافی رودخانه مهاباد در پایین دست روستای خورخوره تامین می گردد و به شدت تحت تاثير جريانات آب رودخانه هاي اطراف مي باشد. يك دایك شني ساحلی بزرگ كه توسط وزارت نیرو احداث شده است، تالاب را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم كرده است. در اطراف تالاب هم مي توانيد برج هاي بلندي را ببينيد كه جهت حفاظت و حراست و همچنين پرنده نگري تعبيه شده اند. بخش جنوبی تالاب دردامنه كوه قره داغ (سیاه كوه) واقع گردیده و كوه مذكور و تپه بابا‌حیدر بر آن مشرف هستند.
صداي همهمه و فرياد پرندگان، مناظر زیبا و انعكاس بی نظير مناظر و کوه در آب تالاب، بازي ني هاي بلند و زيبا با امواج كوچك آب، بازی سارها با یکدیگر و حتی با انسانها که در چند قدمی شما آهسته و خرامان خرامان پابه پای شما حرکت می کنند و تا زمانی که احساس خطر از جانب شما نکرده باشند به قدم زدن با ادامه می دهند، سنگ ها و صخره هاي پوشيده از خزه گلسنگ كه حتي در اوج سرماي زمستان سبز و زيبا مانده اند و صدها جلوه طبيعي منحصر بفرد ديگر در اطراف تالاب كاني برازان، ساعت ها شما را در آرامشي طبيعي غرق مي كند. 
اگر قصد سفر به این منطقه را كرديد حتما لباس گرم و پوتين پلاستيكي و گتر به همراه داشته باشيد و از پوشیدن لباس هایی با رنگ تند پرهیز نمایید زیرا در غیر این صورت پرندگان به نزدیکی شما نخواهند آمد. حتما دوربین شکاری به همراه داشته باشید تا بهتر بتوانید از دیدن پرنده ها لذت ببرید.