نگاهی به بلندترین آبشارهای ایران

علاقه به آب از ديرباز در ذات هر ايراني موج مي‌زند و هر کجا که آب و آبشاري باشد ميعادگاه عاشقان طبيعت خواهد شد. آبشارهاي بسياري در ايران وجود دارند که نامشان با تاريخ ايران در هم آميخته است. آبشارهايي چون اخلمد، افرينه، گنجنامه، نياسر، شوشتر، بيشه، قره سو، سميرم و تنگه‌واشي نمونه‌هايي هستند که از جنبه‌هاي سياحتي و اقتصادي مورد توجه حاکمان وقت بوده‌اند و از بسياري از آنها براي ساخت آسياب‌هاي آبي کمک گرفته شده است. همچنين آبشارهاي شوشتر به عنوان اولين تاسيسات صنعت آب و صنايع جانبي جهان در زمان ساسانيان، در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيده و آبشار گنجنامه همدان در کنار کتيبه‌هاي تاريخي کوروش، نشانگر اوج شکوه و عظمت ايران باستان است. 

جنبه گردشگري و توريستي آبشارها نيز بر کسي پوشيده نيست. آبشار نياگارا، معروفترين جاذبه گردشگري واقع در مرز دو کشور کانادا و ايالات متحده، سهم بزرگي ‌در کسب درآمد ملي اين کشورها دارد و هر ساله هزاران طبيعت‌گرد (اکوتوريست) به شوق ديدار از آبشارهاي آمريكاي جنوبي به کشورهايي نظير ونزوئلا، برزيل و آرژانتين سفر مي‌کنند. جالب است بدانيد آبشار نياگارا، آبشار آنجل، آبشار اينگا و آبشار خن، به ترتيب، معروفترين، بلندترين، پرحجم‌ترين و عريض‌ترين آبشارهاي جهان هستند 

آبشارهای ایران اگرچه از نظر ارتفاع قابل رقابت با آبشارهای بلند جهان نیستند ولی علاوه بر بلندی، شاخصه های دیگری نیز مانند عرض آبشار، حجم آب خروجی آبشار، یکپارچه یا چند پله ای بودن آبشار و همچنین عواملی محیطی دیگری چون اقلیم منطقه و جاذبه های طبیعی اطراف آبشار و همینطور باورهای اهالی بومی نیز می تواند در شهرت آنها موثر باشند. تاکنون مطالعه دقیق و جامعی در مورد ارتفاع آبشارهای مهم ایران صورت نگرفته ولی با توجه به تجربیات متخصصین طبیعت گردی و نظرات اهل فن، نگاهی داریم به بلندترین آبشارهای ایران. لازم به ذکر است برای محاسبه ارتفاع آبشار، ملاک اصلی ارتفاع ریزشگاه اصلی در نظر گرفته می شود که آب آن به حالت پرتابی در آمده و محل هایی که جریان آب به حالت لغزشی در آمده اند، جزو ارتفاع آبشار محسوب نمی گردند ولی پر واضح است که نمای جذاب هر آبشاری می تواند از هر دو حالت پرتابی و لغزشی تشکیل شده باشد.

آبشار لاتون (Latun):     
38 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی - 48 درجه و 43 دقیقه طول شرقی
استان گیلان. شهرستان آستارا. شهر لوندویل. روستای کوته کومه. 
آبشاری به ارتفاع تقریبی 105 متر. که از محل ریزش آن تا مکانی که آب آن به جریان رونده مبدل می شود نیز دارای دو پله بلند دیگر می باشد. حجم آب ریزشی آبشار چندان زیاد نیست ولی به طور دایمی در تمام طول سال در جریان است. مبدا حرکت روستای كوته‌كومه در 17 کیلومتری جنوب آستارا است و برای رسیدن به آبشار حدود 4 ساعت پیاده روی تقریبا سنگین و نفس گیر نیاز دارد.  هواي منطقه تقريبا گرم و شرجي بوده و بهتر است در اوايل بهار يا اواخر زمستان اين مسير پيموده شود. همچنين در طول مسير حتما با يك گروه عبوري همراه شويد زيرا در ميان انبوه درختان، احتمال گم كردن مسير كم نيست. مسير آبشار واقعا زيبا و بکر و به قولی قطعه‌ای از بهشت است. پس از گذشتن از اين جنگل پر درخت، وارد كوهستان و سپس مراتع مرتفعی مي‌شويد كه زیبایی آبشار لاتون از دور خودنمایی می کند. قله آسبيناس بلندترين قله این منطقه با ارتفاع ۲۰۰۵ متر از نزديكي آبشار قابل رويت است. 

آبشار وروار (Vorvar):    E    11    58    N    32    28
28 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی - 58 درجه و 10 دقیقه طول شرقی
استان کرمان. شهرستان جیرفت. شهر عنبرآباد. روستای رودفرق.
آبشار زيباي وروار واقع در ارتفاعات جنوبی جبال‌بارز با ارتفاعی بالاي 100 متر از طبيعتی زيبا و مناظر بكر و بديعي تشكيل شده است. مبدا حركت جهت دسترسي به اين آبشار، روستاي رود‌فرق در هفتاد كيلومتري جنوب شرقي جيرفت است كه پس از حدود سه ساعت راهپيمايي به اين آبشار شگفت آنگيز و مهجور خواهيد رسيد. از دو مسير امجز (امگز) و رودفرق مى توان به اين آبشار رسيد كه در مسير اول باغ هاى مركبات، جنگل‌هاى بادام كوهى و بنه، پرندگانى نظير كبك، چنارهاى امجـز، چمنزارها و آبراهه‌ها، عشاير كوچ رو و مناطقى مملو از گياهان دارويى نظيـر درمنه، كلپوره و بابونه چشم نوازى مى‌كنند و در مسير دوم نيز باغ هاى بزرگ مركبات، نخيلات، رودخانه‌ها، دشت‌هاى گل نرگس و قلعه سنگى سموران خودنمايى مى‌كند. در بالاي آبشار منطقه نسبتا وسيعي است كه آن را وود مي‌نامند. اگرچه عده ای این آبشار را بلندترین ابشار ایران می دانند ولی به نظر می رسد آن را می توان به دو آبشار مجزا و ممتد تقسیم کرد که یکی به حالت پرتابی و دیگری به حالت لغزشی است.

آبشار سرنکوه (Sarankuh):    
28 درجه و 39 دقیقه عرض شمالی - 58 درجه و 03 دقیقه طول شرقی
استان کرمان. شهرستان جیرفت. شهر عنبرآباد. روستای درین.
آبشار سرنكوه نيز آبشاري بسيار بلند و با شكوه در دامنه های میانی رشته كوه جبال‌بارز محسوب مي‌شود که ارتفاع آن تقریبا به بلندی آبشار وروار (بالای صد متر) بوده و حتی به نظر می رسد از وروار بلندتر است. مسیر دسترسی نیز به نوعی سخت و ناهموار است و حتما نیاز به یک راهنمای محلی دارد. مسیر حرکت از علی آباد در شمال شرق عنبرآباد شروع شده و اندکی قبل از هیشین وارد جاده ای سنگلاخ می شود که پس از گذشتن از روستاها و مناطق متروک و مهجوری چون ندویه، سنگ انداز و کمش به روستای درین می رسد و پس از آن و با حدود یک ساعت پیاده روی، آبشار زیبای سرنکوه هویدا می شود. طول مسیر از علی آباد تا کنار آبشار حدود 28 کیلومتر است که البته با توجه به ناهموار بودن مسیر، بیش از 3 ساعت زمان می برد. مزیت این آبشار یکپارچه بودن صخره های آن است و ارتفاع آن به قدری است که آب آبشار در میانه راه با حرکت باد جابجا می شود. ادامه این آب و ریزابه های آن رودخانه نیسا را ایجاد می کنند. وجود باغ‌هاي سردسيري در اين منطقه بر زيبايي آن افزوده است. این منطقه دارای درختان ارزشمندي چون ارس، بنه، كهكم و ارچن و بوته‌هاي گياهي چون درمنه، شقايق، نرگس، گون و ريواس است. 

آبشار پیران (Piran):    
34 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی - 45 درجه و 57 دقیقه طول شرقی
استان کرمانشاه. شهرستان سرپل ذهاب. روستای پیران.
این آبشار يكي از زيباترين و در عين حال مهجورترين جلوه‌هاي طبيعي ايران است. آبشاري به ارتفاع حدود يكصد متر كه از فراز صخره‌اي بسيار عظيم به پايين سرازير مي‌شود و انسان را به شگفتي وا مي‌دارد. منطقه پيران در 10 كيلومتري شمال شرق سرپل‌ذهاب واقع است و آبشار پيران بعد از باغ‌هاي روستا و در ميان دره‌اي عريض نمايان مي‌شود. مسير دسترسي به اين آبشار نيز در نوع خود جالب است. به دليل ارتفاع بلند صخره‌هاي پيران، امكان صعود از آبشار تقريبا صفر است و از ميان دره پيران تنها مي‌توان عظمت آبشار را در زير آن تماشا كرد. براي رفتن به بالاي صخره‌ها، مسير دسترسي به كلي متفاوت مي‌شود و مي‌بايست از مسير ريجاب اقدام كنيد. ریجاب نیز در مسیر جاده سرپل ذهاب به به اسلام آباد غرب واقع شده و دارای دشتی وسیع با درختان گردو و انجير و باغات گيلاس و هلو  است که ناهمواری شگفت انگیزی باعث پیدایش آبشار پیران و جداسازی روستاهای منطقه پیران و ریجاب شده است. ريجاب از چند رشته آبادي تشكيل شده كه روستاي ژالكه يكي از آن‌هاست. از كنار روستاي ژالكه مسيري ماشين‌رو شما را تا بالاي آبشار مي‌برد. 

آبشار شوی (Shevy):     
32 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی - 48 درجه و 50 دقیقه طول شرقی
استان خوزستان. شهرستان دزفول. سالن کوه سردشت. روستای شوی
آبشار شوي يا تله‌زنگ، جاذبه ای گمنام، زلال و فوق العاده زيبا با ارتفاع حدود يكصد متر است که زينت بخش كوه‌هاي پر رمز و راز سردشت دزفول و سالن كوه زاگرس مي‌باشد. این آبشار بدون اغراق زیباترین و خیره کننده ترین آبشار ایران و حتی خاورمیانه محسوب شده و صخره‌هايي عظيم، پرهيبت و استوار در اطراف آن، شگفتي‌هاي اين آبشار را صد چندان كرده است. ديدار از اين آبشار زيبا سفري پر مخاطره را مي‌طلبد. بهترين مسير دسترسي به اين آبشار از طريق راه آهن و از مسير ريلي دورود (در استان لرستان) به انديمشك (در استان خوزستان) مي‌باشد. مقصد اصلي، ايستگاه تله‌زنگ است كه نقطه آغاز حركت به طرف آبشار مي‌باشد. فاصله ايستگاه تله‌زنگ، تا دورود حدود چهار ساعت قطارنوردي است! و در طول مسير مي‌بايست از ايستگاه‌هاي بيشه، سپيد دشت، كشور، تنگ‌هفت و تنگ‌پنج نيز بگذرد. اين مسير ريلي شگفت انگيز، در كنار رود خروشان دز و از لابلاي صخره‌هاي عظيم و تونل‌ها و پل‌هاي پياپي مي‌گذرد. در ايستگاه تله‌زنگ مي‌توانيد تصميم بگيريد كه حدود سه ساعت ديگر به طرف آبشار پياده‌روي كنيد و يا در اين ايستگاه اطراق كرده و صبح زود راه بپيماييد. بعد از عبور از پل تله زنگ، وارد مسيري سه ساعته تا روستاي شوي مي‌شويد. اين مسير از كنار رودخانه دز گذشته و در محل يك قبرستان قديمي ‌عشاير از اين رودخانه جدا و وارد مسير كوهستاني مي‌شود. جهت استراحت روستاي شوي محل مناسبي است. افسانه‌ها و روايات اهالي در مورد امامزاده، نظرگاه و چشمه آب‌شوي نيز بسيار جالب و شنيدني هستند. بعد از روستای شوی نیز وارد مسيري صخره‌اي و سخت مي‌شويد كه پس از يك ساعت پياده روي و صخره نوردي از محل روستا مي‌توان شكوه بي‌نظير آبشار و صداي غرش آن را حس كرد. همچنين آبشار دوم شوي نيز در حدود يك كيلومتر بالاتر از اين آبشار واقع است كه آن هم ديدني است. زلالي آب آبشار به همراه دوزيست‌ها، سمندرهاي منحصربفرد، خرچنگ‌ها، مارمولك‌هاي عجيب و درشت و غيره، انگار شما را به دنيايي ديگر آورده است. در سرچشمه آبشار كه مسير دسترسي هم دارد درختان بلندي مانند انجيركوهي و بيد روييده‌اند كه آب پس از سير كردن آنها از ارتفاعي بلند و در مساحتي عريض به پايين پرتاب مي‌شود. از ويژگي‌هاي اين آبشار اتصال آن به سفره‌هاي آب زيرزميني است به اين معني كه سرچشمه آبشار از دل كوه است. البته در حال حاضر مسیر دیگری نیز از ..دزفول به این آبشار قابل دسترسی است.

آبشار مارگون (Margun):    
30 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی - 51 درجه و 53 دقیقه طول شرقی
استان فارس. شهرستان سپیدان. روستای کمهر
آبشار مارگون  با هشتاد متر ارتفاع و بيش از نود متر پهنا، معروفترين و يكي از زيباترين آبشارهاي ايران است كه در مرز دو استان كهگيلويه‌وبويراحمد و استان فارس و در نزديكي روستاهاي كمهر و مارگان واقع است. بهترين مسير براي ديدن آبشار از مسير شمال سپيدان مي‌باشد كه پس از طي 65 كيلومتر در نزديكي روستاي کمهر مي‌توان اين آبشار با عظمت را تماشا كرد. پوشش زيبائي از خزه و گياهان آبزي اطراف آبشار را پوشانده است و مسیر دسترسی به این آبشار نیز دره ای سرسبز و پر درخت است. از مشخصات منحصر بفرد اين آبشار اين است كه سرچشمه آن از پيشاني يك كوه بلند صخره‌اي است و آب با فشار از درون شكاف‌هاي صخره‌ فوران مي‌كند و مجموعه‌اي از آبشارها را به صورت تابلويي گسترده نمايش مي‌دهد. در انتهاي آبشار، آب به صورت نهري بزرگ به رودخانه كمهر مي‌پيوندد. تنگه زيباي مارگون با پوشش زيباي جنگلي و طبيعتي مملو از لاله واژگون و گل‌هاي رنگارنگ ختمي‌ و ديگر گل‌هاي وحشي منظره‌ بسيار بديعي را بوجود آورده كه خاطره آن فراموش نشدني است. مارگون از معدود آبشارهاي ايران است كه براي اكوتوريست‌هاي خارجي نيز شناخته شده است و اغلب خواهان ديدار آن هستند و مراکز اقامتی مناسبی نیز در محدوده آن ایجاد شده است. محدوده ‌ا‌ين آبشار به عنوان يك منطقه حفاظت شده در فهرست سازمان حفاظت از محیط زیست ايران به ثبت رسيده كه نشان از غناي گونه‌هاي گياهي و جانوري آن دارد. 

آبشار نوژیان (Nozhiyan):    
33 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی - 48 درجه و 31 دقیقه طول شرقی
استان لرستان. شهرستان خرم آباد. ماسور. روستای نوژیان
آبشار نوژيان، آبشاري فوق العاده زيبا است كه در منطقه نوژي در 35كيلومتري جنوب‌شرق خرم آباد در مسير خرم آباد به ايستگاه كشور واقع شده ‌ا‌ست. بهترین مسیر دسترسی از کمربندی جنوبی شهر خرم آباد است که از روستای چشمه سرخه مسیری تقریبا ناهموار شما را به نوژیان راهنمایی می کند. جلوه کم نظیر آبشار نوژیان مخصوصا در فصول پر آبی چشم هر ببیننده ای را خیره می کند و زيبائي آن، مسافران زيادي را به اين نقطه مي‌كشاند. ارتفاع اين آبشار دو پله‌اي به حدود هشتاد متر مي‌رسد که در زیر هر پله خود حوضچه های زیبایی را تشکیل داده است. در بالاي آبشار و در دامنه‌هاي كوه تاف، گياهان دارويي بسياري مي‌توان يافت كه در فصل بهار بوي عطرشان فضاي منطقه را پر مي‌كند. كوه‌هاي بسيار زيباي هشتاد‌پهلو در اين منطقه از زيباترين و ناشناخته‌ترين ارتفاعات ايران به حساب مي‌آيند که شامل آبشارهای بلند فصلی و مناطق بکر و بی نظیری است. اين كوهستان، سرچشمه رود‌هاي نسب، تنگ‌بهرام‌كش، گبگان و آب‌سرخ است و نام هشتاد‌پهلو، نامي با مسما، براي دامنه‌هاي خاص اين كوه است.

آبشار کرودی کن (Korudi Kan):     
31 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی - 50 درجه و 58 دقیقه طول شرقی
استان چهارمحال بختیاری. شهرستان لردگان. منطقه حفاظت شده سبزکوه. روستای چهار طاق
آبشار كرودي‌كن یا آبشار تنگ زندان، با ارتفاعی بالغ بر هشتاد متر، يكي از زيباترين و ناشناخته ترین آبشارهاي ایران مي‌باشد که در زبان محلي به معني (مه دود مانند) مي‌باشد. آبشار كرودي‌كن، حدفاصل روستاهاي معدن و كلارمويي در 55 كيلومتري شمال لردگان واقع شده و آب آن در تنگه زيباي زندان جاري شده و در انتها به درازه‌رود (آب ونك) مي‌پيوندد. اين آبشار در كنار ديواره‌ها و پرتگاه‌هاي بلند، در قعر يك دره مخوف واقع شده و به دليل سختي و صعب العبور بودنش، به نام تنگ زندان معروف گشته است. همين امر باعث ناشناخته ماندن و مهجوري اين آبشار خروشان شده و كمتر گروهی موفق به ديدن اين پديده زيباي طبيعي گشته است. منشا آب اين آبشار چشمه‌اي است كه در فاصله پنجاه متري پرتگاه آبشار واقع شده و آب آن به صورتي جرياني سفيد رنگ و خروشان به طرف پرتگاه آبشار حركت مي‌كند. دره زندان‌گونة تنگ زندان، ارتفاعات هزار‌دره (هزارسنگر) را از ارتفاعات سبزكوه جدا مي‌كند. سكونت وحوشي از جمله پلنگ، خرس قهوه‌اي، جوجه‌تيغي، سمندرهاي بزرگ جثه و کمیاب به همراه رويش ده‌ها گونه از گياهان دارويي از ديگر ويژگي هاي اين منطقه‌ است. بهترين مسير دسترسي به اين آبشار، بلداجي، گندمان و روستاي نصيرآباد است كه بعد از آن وارد جاده خاکی شده و از کنار تنگ وستگان و  محیط بانی منطقه مي گذريد و در سمت چپ وارد خاکی فرعی دیگری شده و حدود 10 کیلومتر ادامه داده تا به چهار طاق مي رسید و از آن به بعد بايستي پیاده در مسیری کاملا دشوارتا آبشاررفت. حضور يك راهنماي محلي و همچنين مجوز لازم از محيط زيست منطقه براي بازديد اين آبشار الزامي است. 

آبشار اخلمد (Akhlamad):     
36 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی - 58 درجه و 56 دقیقه طول شرقی
استان خراسان رضوی. شهرستان چناران. روستای اخلمد.
آبشار اخلمد آبشاری دو پله ای است که ارتفاع آن حدود هشتاد متر است. روستاي اخلمد (اخلومد) در فاصله 85 كيلومتري شمال غرب شهرستان مشهد و در مسير جاده مشهد به قوچان واقع شده ‌ا‌ست. به علت ارتفاع زياد و بارندگي فراوان، اين آبشار در بهار داراي بيشترين آب و زيبائي فريبنده‌اي مي‌شود. حدود چهار كيلومتر بعد از شهرستان چناران يك مسير فرعي بيست كيلومتري رو به كوه‌هاي بينالود شما را به روستاي زيباي اخلمد راهنمايي مي‌كند. در ابتداي اين مسير، يك تابلو بزرگ، آبشارهاي اين منطقه را به تصوير كشيده است. اگر چه اين جاده ‌در ابتدا، خشك و بياباني به نظر مي‌رسد ولي هر چه به بينالود نزديكتر مي‌شويم، بر سرسبزي و زيبايي طبيعت منطقه افزوده مي‌شود. دره زيباي اخلمد مكان بسيار مناسبي براي سنگنوردي، كوهنوردي، غار پيمايي و مهمتر از همه لذت بردن از مواهب زيباي طبيعي است. دامنه كوه‌ها و صخره‌هاي عظيم اين منطقه بهترين مكان براي آموزش دانش آموزان و دانشجويان علاقمند به علم زمين شناسي است. با كمي ‌جستجو و كاوش لابلاي سنگ‌هاي رسوبي اين محل حتما به فسيل گياه يا جانوري چند ميليون ساله برخورد خواهيد كرد!. ‌روستاي ا‌خلمد داراي باغ‌هاي زيبا و پر محصولي مي‌باشد و از ميان محصولات اين منطقه سيب و گلابي آن بسيار معروف است. مسير آبشار از دل اين باغ‌هاي پرثمر عبور مي‌كند. جاده تا اواسط روستا ‌ا‌دامه دارد و مسير دو كيلومتري روستا تا آبشار را مي‌بايست پياده و در كنار راه بسيار باريك و پر پيچ و خم كنار رودخانه، طي كنيد كه زيبايي‌هاي آن را در كمتر جاي ديگري مي‌توان مشاهده كرد. البته مي‌توانيد براي حمل اثاثيه خود از الاغ تاكسي‌هاي مسير هم كمك بگيريد!. 
***
لازم به ذکر است آبشارهای فوق جزو آبشارهای دایمی ایران محسوب می شوند و البته پر واضح است که آبشارهای فصلی و بلند دیگری نیز در طبیعت کم شناخته ایران وجود دارند که نامشان جزو بلندترین ها قید نشده است. علاوه بر موارد فوق آبشارهایی مانند آسیاب خرابه جلفا، سوله دوکل ارومیه، شلماش سردشت، پونه زار فریدونشهر، آبشارهای سمیرم، نیاسرکاشان، اما ایلام، شیرپلا شمیران، کرکبود طالقان، خور کرج، سنگان تهران، نیاکان شهرکرد، دره عشق و زردلیمه اردل، شیخ علیخان چلگرد، آتشگاه لردگان، قره سو کلات، گرمارود قزوین، بهرام بیگی، ناری و خفر دنا، کمردوغ کهگیلویه، شیرآباد و کبودوال علی آباد، زیارت گرگان، لوه مینودشت، تنگه رغز داراب، تارم نیریز، زمرد و ورزن تالش، ویسادر رضوانشهر، بیشه دورود. سرکانه سپید دشت، آب سفید الیگودرز. چکان شول آباد، شاهاندشت آمل، گزو شیرگاه، گنجنامه همدان و دره گاهان یزد نیز به واسطه جذابیت های منحصربفرد خود از مهمترین آبشارهای ایران محسوب می شوند. جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد 300 آبشار کوچک و بزرگ ایران، کتاب آبشارهای ایران چاپ انتشارات ایرانشناسی می تواند مرجع مفیدی باشد.

مجید اسکندری