گیاه دارویی خارخسک (50 گرم میوه خشک) Tribulus terrestris

نام علمي اين گياه Tribulus terrestris و از خانواده Zygophyllaceae است. خارخسك را در کتب طب سنتي، به نام حَسَك مي‌شناسند؛ تمام قسمت‌هاي گياه، مورد استفاده دارويي قرار مي‌گيرد؛ اما در ايران، بيشتر ميوه آن را مصرف مي‌كنند. اين گياه، اصولا بيابان‌زي و كويري است؛ اما به‌صورت علف‌هرز در بيشترِ مناطق ديده مي‌شود. برگچه‌های این گیاه بويي نامطبوع و طعمي ترش و كمي گس دارند. گل‌هاي زرد و کوچک آن، به‌صورت پراکنده در طول ساقه‌های گیاه قرار گرفته‌اند میوه‌های آن، چند وجهي و تيغ‌دار به‌رنگ سبز مايل‌ به‌ زرد، بدون بو يا طعم مشخص هستند و از پنج برچه متحدالمركز تشكيل شده‌اند؛ هر برچه، سطحي ناصاف دارد كه بر روي آن، چهار خار بلند و سخت، ديده مي‌شود از اين گياه، چهار گونه در ايران مي‌رويد. تركيبات شيميايي این گیاه حاوي يك نوع آلكالوئيد، مقداري اسانس روغني فرار و كمي روغن غيرفرار، رِزين و موادي همچون هرمان و هرمين و تركيبات سمي حاوي نيترات و سلنيوم مي‌باشد.  خواص و كاربردها و طبع خارخسك، طبق نظر حكماي طب سنتي، مركب‌القوي است؛ يعني از جهتي، تر و در عين‌حال خشك است و در مجموع، كمي گرم و خشك درنظرگرفته مي‌شود؛ اين گياه به‌عنوان دارويي مُلَيّن، مُدرّ، قابض، قاعده‌آور، ضد كرم، افزاينده ترشح شير، افزاينده اسپرم، خردكننده سنگ‌هاي كليه و مثانه و تسهيل‌كننده عمل تصفيه خون و اعمال كبدي، مورد مصرف قرار مي‌گيرد. خوردن عصاره گياه تازه، براي التيام زخم‌هاي مجاري ادراري و كاهش دردهاي ناشي از بيماري سوزاك، موثر است همچنين، براي رفع حبس‌البول (بندآمدن ادرار) و درمان ناتواني‌هاي جنسي، توصيه شده است. مضمضه عصاره آن با عسل، براي رفع عفونت دهان، ناراحتي لثه و ورم عضلات حلق، مفيد است

برگ اين گياه، مقوی و تصفيه‌كننده خون و رافع التهابات مجاري ادراري است. مصرف جوشانده ميوه خارخسك همراه با عناب و سپستان، تب‌بر خوبي است. مصرف ميوه خارخسك، در جميع جهات، مانند عصاره گياه عمل مي‌كند و دم‌كرده ميوه آن، رافع بيماري‌هاي كليه و نقرس مي‌باشد. مصرف نخود خيس‌شده در آب تازه خارخسك و پرورده‌كردن آن، موجب رفع نارسايي‌هاي جنسي است؛ زيرا افزايش‌دهنده سطح تستوسترون مي‌باشد. غرغره جوشانده آن، براي معالجه التهاب‌ها و برفك دهان، كاربرد دارد. ماليدن يا خوردن روغن خارخسك، به‌عنوان مسكن درد مفاصل و دردكمر و نيز درخشان‌كردن رنگ رخسار، نافع است.

مقدار مجاز براي هربار مصرف خوراكي اين گياه، از ريشه، برگ يا ميوه، حداكثر 20گرم و از روغن آن، حداكثر 28گرم مي‌باشد كه اين مقدار معمولا بايد همراه با شيره انگور يا شيره خرما يا عسل مصرف شود. خارخسك براي سر (مغز) مضر است و مُصلح آن، بادام شيرين و روغن كنجد است. به‌دليل وجود مقادير كمي از مواد سمي در گياه، در برخي از افراد موجب واكنش‌هاي كبدي منجر به حساسيت نوري مي‌شود.