بذر افدرا، ارمک، هوم، ریش بزی Ephedra major
توصیف:
گیاه افدرا از خانواده Ephedraceae دارای یک جنس و بیش از 50 گونه است که به طور فاصله دار و دور از یکدیگر در نواحی مختلف کره زمین پراکنده شده است. افدرا ماژور گیاهی عموما دو پایه بالا رونده و به ارتفاع یک متر و گاهی بیشتر ساقه آن دارای انشعابات فراوان ظاهر بند بند و غلافی از فلس ها در هر بند است که برگ های رشد نیافته آن به حساب می آیند. ماده اصلی گیاه افدرا ، افدرین و زودوافدرین می باشد که جهت درمان بیماری های ضعف عضلانی، کاهش فشار خون، اختلالات خواب، رماتیسم و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه حدواسط بازدانگان و نهاندانگان است. این گونه اغلب درکوهستانهاي منطقه ایران و تورانی و در ارتفاع 1500 تا 3000 متر دیده می شود.
این گیاه دارای کاتینونهای مصنوعی است که با استفاده از ماده اولیه سودوافدرین ساخته می شود. این ماده به صورت استنشاقی، تزریقی و بلع جذب بدن شده و جزو مواد محرک و سرخوش کننده است. پیشساز افدرون، مادهای به نام افدرین است که از گیاه افدرا (در ایران ریش بز یا اُرمک) گرفته میشود. برگهای گیاه افدرا سالها توسط چینیها به صورت جوشانده تهیه و بهنام «ماهوانگ» مصرف می شد. این ماده باعث احساس خوشی و انرژی میشد. مورونها نیز پس از آن که در سال 1847 در ایالت یوتاساکن شدند، دریافتند که مردم محلی آمریکا از برگهای گیاه افدرا به عنوان ماده مهیج استفاده میکنند. آنان نیز با جوشاندن برگهای این گیاه «چای مورونها» را درست کرده و نوشیدند.
تاریخچه استفاده از گیاه هوم: هوم که در اوستایی «هَـئـومَـه» و در سانسکریت «سومَـه/ سوم» خوانده میشود، سپندترین و مقدسترین گیاه نزد ایرانیان و هندوان باستان بوده است. از این گیاه در بسیاری از متون ایرانی و هندو به فرخندگی و با گرامیداشت فراوان یاد کرده شده و آنرا سرور، رد و شهریار همه گیاهان و رستنیها میشناختهاند. با اینکه این گیاه کارکردهای آیینی و مقدس خود را تا اندازه زیادی از دست داده است، اما همچنان باورهای بسیاری در باره آن در میان مردمان نواحی گوناگون زنده مانده است. «هوم» بجز نام گیاه، نام ایزد نگاهبان این گیاه نیز به حساب میآید. در شاهنامه از مردی به نام «هوم» نیز سخن رفته است که در کوهستان زندگی میکند و در گرفتن افراسیاب به کیخسرو یاری میرساند؛ این نام نیز بیگمان اشاره به گیاه هوم است که در طول زمان دچار تغییرات شده است.
مردمان باستان با کوبیدن ساقه های هوم در هاون، افشره آنرا میگرفته و بصورت یک نوشیدنی خالص و یا همراه با شیر و افزودنیهای دیگر مینوشیدهاند. این عمل، کمکم شکلی آیینی به خود میگیرد و بعدها حتی بدون اینکه هومی در میان باشد، صرف کوبیدن هاون، عملی آیینی و دعوت مردمان به مراسم نیایش بشمار میرفته است. هوم و شیره یا افشره آن، خاصیت هایی دارد که موجب رویکرد مردمان به آن شده است. افدرین یا آندرنالین گیاهی موجود در آن خاصیت تسکین بخشی به هنگام درد دارد و نوعی مسکن طبیعی و نیرومند است. برخی پژوهشگران نیز گمان داده اند که منظور از دارویی که در داستان زایش رستم به یاری سیمرغ برای بیهوشی و شکافتن پهلوی رودابه بکار رفته، هوم بوده است. نوشیدن افشره هوم که طبیعتی سرد دارد، موجب نوعی سرخوشی و شادی و احساس توانایی بیشتر میشود.
برای تهیه افشره هوم، مقدار کمی از ساقه های تازه یا خشک آنرا با اندکی آب در هاون میریزند و میکوبند. برای بهترین نتیجه، معمولاً کوبیدن را تا چند روز و با فاصله های چند ساعته تکرار میکنند. سپس عصاره به دست آمده را بار دیگر با میزانی از آب یا شیر رقیق میکنند تا نسبت نهایی نوشیدنی آماده شده، برابر با دو تا پنج در هزار باشد. یعنی دو تا پنج گرم ساقه هوم برای یک لیتر نوشیدنی.
روش کاشت:
بذر ریش بز یا افدرا به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم کشت می شود. در روش کاشت مستقیم بذر ریش بز که زمان مناسب برای آن فصل بهار است، ابتدا محل کاشت گیاه مشخص شده و شخم زده و آماده کنید. برای تقویت خاک بهتر است که کود و مواد آلی به بستر خاک محل کاشت اضافه شود. سپس بذر ریش بز را در عمق یک سانتی متری با فاصله 40 تا 70 سانتی متر بکارید و آبیاری کنید تا زمان جوانه زنی سطح خاک باید مرطوب نگه داشته شود. در کشت غیر مستقیم بذر ریش بز، بذرها را اواسط فصل زمستان درون گلدان یا خزانه ای بکارید و آبیاری کنید طوری که مرطوب باشد. بعد از گذشت 2 الی هفته بذرها جوانه می زنند می توانید پس از حدود یکسال که گیاه به حد معینی از رشد رسید آن را جا به جا و به زمین اصلی منتقل کنید. برای بهترین نتیجه، بذرها را مستقیماً در زمین در جایی که نیاز است در بهار می کارند. روش دیگر کاشت بذرها را در اواخر زمستان / اوایل بهار در گرمای ملایم، 15 تا 20 درجه سانتیگراد بکارید. گلدان ها را در موقعیت نهایی در زمان ریشه دادن بذرها بکارید.
نکات کلیدی:
خانواده: Ephedraceae
طبقه بندی: نیمه مقاوم سالانه
ارتفاع: 90 سانتی متر تا 1.2 متر
محتوای بسته: 10 یا 100 عدد
ارتفاع گیاه: 60-140 سانتیمتر
مدت زمان جوانه زنی: 7 الی 10 روز
دمای جوانه زنی: 20 تا 30 درجه
فصل کاشت: بهار
دوره زندگی: چند ساله
عمق کاشت بذر: 1 سانتیمتر
فاصله بوته ها: 40تا 70 سانتیمتر
